Adaptogeny – zioła dostosowane do XXI wieku

Adaptogeny w ostatnim czasie cieszą się coraz większym zainteresowaniem. Stanowią klasę naturalnych substancji pochodzenia roślinnego lub grzybowego, które przejawiają wiele pozytywnych aspektów po ich dostarczeniu do organizmu. Wpływają nie tylko na odporność ludzkiego organizmu na stres, ale również na zwiększanie jego wydajności.

Artykuł został podzielony na kilka działów:

1. Historia powstania adaptogenów.
2. Definicja terminu adaptogen i kierunki badań naukowych.
3. Dlaczego adaptogeny mogą wpływać na poprawę zdrowia?
4. Ashwagandha - adaptogen XXI wieku.
5. Jak Różeniec górski wpływa na poprawę jakości życia?
6. Reishi - grzyb, który stał się adaptogenem.
7. Podsumowanie 

1. Historia powstania adaptogenów.

Pierwszy raz termin "adaptogen" został przedstawiony w 1940 roku. Lazarev, naukowiec pochodzący z ZSRR opisał działanie produktu zwanego "Schisandra chinesis". Swoje dociekania oparł on na badaniach innych rosyjskich naukowców analizujących wpływ jagód i nasion na poprawę wydajności organizmu (Komarow 1895, Arsejew 1903-1907). Głównym celem prowadzonych działań badawczych było zwiększenie wydajności żołnierzy w trakcie działań wojennych.  W latach 60 XX wieku w Związku Radzieckim tworzono specjalne zespoły badawcze, które miały poszukiwać jak najlepszych rozwiązań w tym obszarze. Co ważne poszukiwania te stały się samodzielną dziedziną badań biomedycznych. Projekt ten obejmował badanie wpływu różnych substancji z królestwa roślin na organizm człowieka. W przeciągu 20 lat przeprowadzono około 1000 badań, co pokazuje skalę zainteresowania tego typu tematem.

2. Definicja terminu adaptogen i kierunki badań naukowych.

Adaptogeny zostały zdefiniowane jako "preparaty ziołowe, które zwiększają uwagę, wytrzymałość w zmęczeniu oraz zmniejszają upośledzenia i zaburzenia wywołane stresem związane z układem neuroendokrynnym i immunologicznym".

Badania nad adaptogenami obejmują obecnie cztery obszary. Pierwszym z nich jest fiotochemia. Dotyczy ona wyjaśniania struktury aktywnych składników roślin, które wykazują działania adaptogenne. Oprócz tego poszukuje się sposobów ich izolacji w celu tworzenia skuteczniejszych związków. Drugim działem jest biochemia i biologia molekularna. Badają one mechanizmy ich działania. Jako trzeci obszar wymienia się farmakologię kliniczną i eksperymentalną badającą skuteczność różnych związków adaptogennych. Jako czwartą wymienia się rozwój produktów, które mają ugruntowane działanie poparte wieloma badaniami.

3. Dlaczego adaptogeny mogą wpływać na poprawę zdrowia?

Adaptogeny są w stanie wpływać na różne narządy oraz tkanki. Wynikiem tego jest stworzenie warunków przybliżających ich działalność do uzyskania homeostazy. Każda sytuacja życiowa generuje stres w większym lub mniejszym stopniu. Mobilizuje to przeróżne reakcje stresowe w obszarze psychicznym, emocjonalnym, termicznym, hormonalnym, biochemicznym czy fizycznym. Niestety w XXI wieku stresu jest zbyt dużo. Organizm ludzki nie został w procesie ewolucji przyzwyczajony jeszcze do takiej sytuacji. Nadnercza, które produkują kortyzol (hormon stresu) są zbyt często nadwerężane. Jego nadmiar prowadzić może do pojawiania się objawów stanu metabolicznego, który związany jest z tłumieniem reakcji immunologicznych, pojawianiem się stanów zapalnych, hiperglikemii czy nawet zanikiem mięśni. Dlatego długo utrzymujący się stres może doprowadzić do poważnego uszkodzenia nadnerczy i problemów zdrowotnych.

Według wielu badań naukowych, zastosowanie adaptogenów może prowadzić do wspomagania pracy nadnerczy. Mechanizm ten jest związany ze zwiększaniem poziomu energii komórkowej, co prowadzi do przeciwdziałania uszkodzeniom oksydacyjnym. Za przykład można podać w tym przypadku Żeń-Szeń, który hamuje dehydrogenazę 11-beta hydroksysteroidową. Eleutherococcus senticosus natomiast wpływa na hamowanie transferazy katechol-O-lmetylową. Powyższe dwa procesy są powiązane z mechanizmem stresowym. Dzięki temu wspomniane wyżej adaptogeny są w stanie "katalizować degradację hormonów stresowych do nieaktywnych związków". W skrócie oznacza to, że regulują poziom kortyzolu w organizmie do prawidłowego poziomu stężenia.

Poniżej przedstawiono najpopularniejsze adaptogeny oraz ich wpływ na organizm człowieka.

4. Ashwagandha - adaptogen XXI wieku.

Ashwagandha inaczej Withania somnifera jest jednym z najważniejszych ziół Ajurwedy, która jest tradycyjnym systemem medycyny indyjskiej. Badania wykazały wiele pozytywnych aspektów jej stosowania. Wpływa ona na poprawę funkcjonowania mózgu oraz układu nerwowego. Z danych wynika, że osoby ją stosujące uzyskują lepszą pamięć. Oprócz tego poprawia funkcje układu rozrodczego. U mężczyzn jest ona w stanie podnosić poziom testosteronu. Powyższe zyski są możliwe dzięki zwiększeniu odporności organizmu na stres. Dodatkowo badania wykazały uzyskanie poprawy wytrzymałości organizmu na choroby. Wynika to z faktu, że wykazuje silne właściwości przeciwutleniające. Oznacza to, że Ashwagandha wspomaga ochronę organizmu przed wolnymi rodnikami, które prowadzą do uszkadzania komórek. Badania wskazują, że adaptogen ten może być skutecznym dodatkiem w trakcie leczenia wrzodów żołądka, kolki wzdęciowej czy wyprysków na cerze.

Badania przeprowadzone na elitarnych kolarzach wykazały, że podanie tego adaptogenu wpłynęło znacznie na poprawę wytrzymałości sercowo-oddechowej.  W innych pracach naukowych wykazano, że jest dobrym rozwiązaniem, przyczyniającym się do poprawy składu ciała. Ze względu na redukcję stresu, może być ważnym suplementem w trakcie pozbywania się nadmiernej tkanki tłuszczowej, zlokalizowanej na wysokości brzucha. Wynika to z faktu, że zgodnie z danymi stres przyczynia się do jej gromadzenia w tamtym obszarze. Osoby budujące masę mięśniową, również mogą skorzystać z jej właściwości, gdyż wpływa na podniesienie poziomu testosteronu.

5. Jak Różeniec górski wpływa na poprawę jakości życia?

Różeniec górski to inaczej Rhodiola rosea. Jest to bardzo rzadko występująca roślina. Najczęściej rośnie na dużych wysokościach. Przede wszystkim można ją spotkać w górzystych i arktycznych regionach Ameryki Północnej, Azji i Europy. Badania naukowe wykazały wiele pozytywnych skutków jej stosowania. Przede wszystkim ma ona działanie przeciwutleniające, przeciwstresowe oraz przeciwzapalne. Oprócz wzmacniania układu immunologicznego, może być również jednym z elementów wspomagających proces odzyskiwania prawidłowej masy ciała. Wynika to z faktu, że wykazuje podobne właściwości co wspomniana wyżej Ashwagandha.  Co ważne, ma także właściwości antytoksyczne.  W ostatnich latach, adaptogen ten badany jest pod kątem wspomagania leczenia raka. Z danych wynika, że może on być istotnym elementem wspomagającym terapie. Potrzeba jednak jeszcze wielu badań dotyczących jego połączeń z innymi lekami by wysunąć daleko idące wnioski.

6. Reishi - grzyb, który stał się adaptogenem.

Reishi należy do grzybów, które były od wieków niezwykle popularne w krajach azjatyckich. Zgodnie z wynikami badań naukowych wykazują one silne działanie przeciwutleniające. Ze względu na właściwości antyangiogenne, antyproliferacyjne i prozapoptozowe ( wspomaga naturalny proces zaprogramowanej śmierci komórki w organizmie) adaptogen ten, może być jednym z elementów terapii zwalczania nowotworów. Proces ten oparty jest na zatrzymywaniu przez Reishi cyklu komórkowego. Oprócz tego, wskazuje się na uzyskiwanie pozytywnych efektów przy jego stosowaniu u osób cierpiących na cukrzycę. Co ciekawe z danych opublikowanych w 2017 roku w przeglądzie dostępnych wyników badań wykazano, że może on wpływać pozytywnie na przeciwdziałanie skutkom starzenia się. Mechanizm jego działania ma spowalniać lub odwracać skutki chorób neurodegeneracyjnych pojawiających się wraz z wiekiem. Potrzeba jednak dłuższych badań, które potwierdziłyby w zupełności dawki, które mogą przyczyniać się do zwiększania długości życia.  

 7. Podsumowanie

Analizując cały powyższy materiał, należy mieć na uwadze, że aby roślina została nazwana adaptogenem, musi spełnić specyficzne wymagania. Przede wszystkim jej właściwości muszą być w stanie regulować stres. Oprócz tego stymulować adaptację. Ze względu na oddziaływanie na układ neuroendokrynny i szereg powiązanych z nim mechanizmów, adaptogeny stają się ważnymi suplementami spożywanymi przez sportowców. Oprócz wspomagania układu nerwowego w sytuacjach stresowych podnoszą wydajność organizmu. Obiecujące są również wyniki badań dotyczące wydłużania życia czy walki z nowotworami. Dlatego też można bez wątpienia stwierdzić, że adaptogeny powinny się znaleźć w suplementacji każdego z nas. Ze stosowania ich skorzystają zarówno osoby, które prowadzą bardzo aktywny tryb życia jak i Ci, którzy pragną wspomóc codzienne funkcjonowanie.

Bibliografia:

Shenowy S., Chaskar U., Sandhu J.S., Paadhi M.M. , Effects of eight-week supplementation of Ashwagandha on cardiorespiratory endurance in elite Indian Cyclists, Journal of Ayurveda and Integrative Medicine, 3(4), 2012, s. 209 - 214.

Singh N., Bhalla M., de Jager P., Glica M., An overwiew on Ashwagandha: A rasayana (Rejuvenator) of Ayurveda, African Journal of Traditional, Complementary and Alternative Medicines, 8(5), 2011, s. 208 - 213.

Choudahry B., Shetty A., Langade D.G., Effiacy of Ashwagandha (Withania somnifera [L.] Dunal) in improving cardiorespiratory endurance in healthy athletic adults,  An International Quaterly Journal of Research in Ayruveda, 36(1), 2015, s. 63 - 68.

Li Y., Pham V., Biu M., Song L., Wu C., Walia A., Uchio E., Smith-Liu F., Zi X., Rhodiola rosea L: An herb with anti-stress, anti-aging, and immunostimulation properties for cancer chemoprevention, Current Phrarmacology Reports, 3(6), 2017, s. 384 - 395.

Wang J., Cao B., Zhao H., Feng J., Emerging Roles of Ganoderma Lucidum in Anti-aging, Aging and Disease, 8(6), 2017, s. 691 - 707.

Liao L-Y., He Y-F., Li L., Meng H., Dong Y-M., Yi F., Xiao P-G., A preliminary review of studies on adaptogens: comparison of their bioactivity in TCM with that of ginseng-like herbs used worldwide, Chinese Medicine, 13, 2018.