Układ odpornościowy - rodzaje zagrożeń i mechanizmy działania (część 1)


Układ odpornościowy jest jednym z najważniejszych układów ludzkiego organizmu a jednocześnie jednym z najbardziej złożonych. Składa się z narządów, naczyń i komórek odpornościowych, ale liczba mechanizmów i sposobów przeciwdziałania zagrożeniom jest naprawdę duża i skomplikowana. Jego zadaniem jest ochrona organizmu przed zagrożeniami, choćby komórkami nowotworowymi i patogenami (ciałami obcymi będącymi czynnikami chorobotwórczymi).

Rodzaje zagrożeń i naturalne bariery

Najbardziej podstawowym podziałem zagrożeń i barier im przeciwdziałających jest dzielenie ich na mechaniczne, chemiczne i biologiczne. Są to podstawowe mechanizmy, najprościej działające. Stanowią pierwszą barierę działającą niespecyficznie (czyli zawsze działają tak samo, niezależnie od rodzaju zagrożenia). Należą do nich:

  • odruchy (kichanie, kaszel, łzawienie – umożliwia to usuwanie z organizmu zagrożenia)
  • śluz (znajdujący się w wielu wewnętrznych częściach ciała, utrudnia rozwój szkodliwym mikroorganizmom)
  • enzymy (substancje nieustannie działające w organizmie pod różnymi kątami, niektóre mają działanie przeciwbakteryjne, znajdują się np. w ślinie)
  • flora bakteryjna (organizm człowieka posiada „dobre bakterie” już od urodzenia, pełnią one szereg pożytecznych funkcji, między innymi odpornościowych)
  • kwaśne pH (odczyn poszczególnych miejsc w organizmie jest różny, przykładowo krew jest w graniach obojętnego [pH 7,35-7,45], natomiast w wielu miejscach, takich jak żołądek jest ono znacznie niższe co zabija większość bakterii i wirusów)

Wszystkie te elementy są fizjologiczną podstawą, oznacza to, że w zdrowym organizmie są stale regulowane i zapewniają pewien stopień odporności. Wymagają wspierania tylko w określonych stanach patologicznych (czyli odbiegających od normy).

Podstawowe narządy odpornościowe

Dzielimy je na dwie grupy:

  • Centralne – powstają w nich niektóre komórki odpornościowe, a następnie reagują w razie potrzeby. Do tej grupy zalicza się szpik kostny oraz grasicę.
  • Obwodowe – tutaj ma miejsce odpowiedź immunologiczna organizmu, czyli przeciwdziałanie patogenom. Narządami obwodowymi są węzły chłonne, śledziona, grudki limfatyczne, wyrostek robaczkowy (niegdyś bagatelizowany), pierścień gardłowy Waldeyera

Wszystkie te narządy mają na celu zapewnienie odpowiedniej produkcji i działania komórek odpornościowych.

Odporność swoista i nieswoista

Są to dwa rodzaje odporności, pod które podpinane są wszystkie mechanizmy. Odporność nieswoista to mechanizmy wrodzone i działania bardziej uogólnione, nie skierowane przeciwko konkretnym zagrożeniom; zawsze działają w ten sam sposób, niezależnie przez co zaatakowany jest organizm. Przeciwieństwem jest odporność swoista; jest to nabywana zdolność do likwidowania poszczególnych zagrożeń. Działa w sposób specyficzny, czyli dostosowany do konkretnego zagrożenia, a sposób reakcji jest odmienne w zależności od tego, co zaatakuje organizm.

Podstawowe komórki odpornościowe

Jest to temat dość skomplikowany, dlatego warto skupić się na podstawach. Komórkami odpornościowymi są leukocyty (krwinki białe) oznaczane w popularnym badaniu morfologii krwi. Dzielą się one na granulocyty (neutrofile, eozynofile i bazofile) oraz agranulocyty (limfocyty i monocyty), co również jest uwzględniane w podstawowych badaniach, razem z ich proporcjami. Grupa pierwsza wytwarzana jest w szpiku kostnym, odpowiada między innymi za reakcje alergiczne, przeciwdziałanie pasożytom. Wzrost tych komórek odnotowuje się również np. przy przewlekłych zapaleniach czy białaczkach.

Druga grupa to monocyty i limfocyty:

Pierwsze z nich pełnią swoje funkcje pod postacią komórek prezentujących antygen (najprościej mówiąc, umożliwiają rozpoznanie i pobudzenie innych komórek, które skierują działania przeciwko konkretnemu zagrożeniu) oraz makrofagów (to z kolei są komórki żerne, które pierwsze docierają na miejsce zagrożenia w organizmie; wydzielają bakteriobójcze substancje oraz przeprowadzają proces fagocytozy – pochłaniają element zagrożenia i go trawią).

Limfocyty natomiast odpowiadają za odporność swoistą, można je nazwać grupą „wyspecjalizowaną”. Prostym przykładem jest podawanie szczepionek: do organizmu człowieka podawany jest osłabiony patogen, który nie stanowi zagrożenia, jednak organizm rozpoznaje go i wytwarza przeciwko niemu odporność; gdy za jakiś czas do organizmu ten patogen trafi ponownie, mechanizm odporności jest już gotowy do reakcji. Działają one przeciwko konkretnemu, rozpoznanemu zagrożeniu i tylko przeciwko niemu są skierowane. Dzielą się one na dwie główne grupy: limfocyty B (wytwarzanie przeciwciał) i limfocyty T, a następnie na kolejne, mniejsze grupy.

Obok limfocytów należy wspomnieć o komórkach NK (ang. Natural Killer – naturalni zabójcy). Mają one pewne powiązania z limfocytami, a ich funkcją jest zabijanie odpowiednich komórek.

Wolne rodniki tlenowe – wróg i sprzymierzeniec

Tak jak można przeczytać wcześniej, jedne z komórek odpornościowych - makrofagi, produkują substancje żerne, które zabijają patogeny. Tych substancji jest wiele, warto jednak powiedzieć kilka słów o najpopularniejszych wolnych rodnikach. Pojęcie pojawia się w środkach masowego przekazu, najczęściej przy reklamach produktów zmniejszających liczbę wolnych rodników, warto więc wiedzieć z czym tak naprawdę mamy do czynienia. Najprościej mówiąc, nie zgłębiając się w chemię: są to cząsteczki tlenu, które posiadają niesparowany elektron, co czyni je toksycznymi dla organizmów. Układ odpornościowy wykorzystuje je do walki z zagrożeniami, jednak ich zbyt duża ilość może być szkodliwa dla nas samych.

Zapalenia

Z definicji jest to proces rozwijający się pod wpływem czynnika uszkadzającego, którego celem jest ochrona organizmu. Takim czynnikiem może być na przykład drobnoustrój, uszkodzenie fizyczne lub chemiczne. Zapalenie ma na celu usunięcie czynnika stanowiącego zagrożenie i umożliwienie organizmowi powrotu do normalnego funkcjonowania. Objawami towarzyszącymi jest gorączka, ból, obrzmienie, czasami utrata funkcji narządu. Problemem jest natomiast przejście zapalenia w stan chroniczny – wówczas należy je zwalczać, gdyż jest czynnikiem zwiększającym umieralność.

Mikrobiota

Pod tym pojęciem kryje się ogół mikroorganizmów żyjących w organizmie człowieka. W kontekście odporności skupiamy się na „pożytecznych bakteriach” – występują one w jamie ustnej, nosowej, jelitach, płucach, pochwie, na skórze. Mikroflora odpowiada w dużej mierze za odporność, dlatego warto o nią dbać, poprzez wspieranie odpowiednim odżywianiem czy unikanie leków sterydowych i antybiotyków. Sztandarowe są mikroorganizmy z grupy Lactobacillus. Zakwaszają one środowisko w którym się znajdują, przez co utrudniają rozwój bakteriom patogennym, ponadto produkują substancje antybakteryjne oraz konkurują i pokarm ze „złymi bakteriami”.

Organizm ludzki posiada dużo mechanizmów odpowiadających za jego obronę. Układ odpornościowy jest jednym z najbardziej złożonych: posiada możliwości zarówno reagowania ogólnego, bardziej profilaktycznego, jak i wyspecjalizowanego działającego w konkretnych przypadkach. Ważne jest jego właściwe działanie, umożliwia to zabezpieczenie organizmu przed chorobami.

 


 

 

 

 

Opublikowany dnia 05.03.2019 Damian Samólnik 4223

Powiązane artykuły

Kawa - wpływ na zdrowie i funkcje mentalne

Bez wątpienia kawę można nazwać napojem XXI wieku. Jej efekty oraz smak sprawiają, że jest ona najczęściej spożywanym...

Terapia zimnem - 6 korzyści

Jeśli chcesz przyspieszyć swój metabolizm, wzmocnić odporność, zyskać zdrowsze mitochondria oraz lepszy nastrój,...

Mitochondrium - energetyczny silnik komórki

Budowy, a tym bardziej funkcji organizmu człowieka nie da się opisać prostymi słowami i raczej niemożliwe jest...

Układ odpornościowy - naturalne produkty...

Częstymi przyczynami zachorowań ludzi są bakterie, wirusy i pleśnie, które niepożądaną drogą dostaną się do...

Układ odpornościowy - mikrobiota (część 2)

Mikrobiota lub mikrobiom to zespół mikroorganizmów żyjących w danym środowisku, tworzących własny ekosystem. To...

Zimne prysznice - wpływ na zdrowie, efekt hormezy, odporność organizmu

Zimne prysznice i kąpiele przewijają się w źródłach medycznych, popularnonaukowych, czy nawet popkulturowych. Różne...

Jak dobrze zacząć dzień - woda z cytryną i solą himalajską

Picie wody z cytryną i solą himalajską zaraz po przebudzeniu to łatwy i skuteczny sposób na usprawnienie pracy...

Cordyceps sinensis - historia, działanie prozdrowotne i...

Stworzyliśmy ten artykuł z intencją przybliżenia historii i właściwości grzybów Cordyceps. Obecny od tysięcy lat w...

Blog search